Geluk is gewoon “je goed voelen”, betekenis is “iets goed doen” en komt er door coherentie, de waarden en doelen die we hebben. Betekenis kan ook worden ervaren in hoogtes en laagtes die we beleven. Geluk is vluchtiger en tijdelijk en vooral gestoeld op positieve ervaringen. Betekenis in het leven komt veel meer tot stand door het verbinden van heden, verleden en toekomst. Betekenis is een stabieler gegeven - het gevoel van goed te zijn of goed te doen.
Weinig tijd om te lezen: De essentie:
"Betekenisvol zijn speelt een cruciale rol in het leven van personen met dementie," stelt Laura Dewitte. Het vinden van betekenis gaat verder dan geluk: het omvat verbinding, coherentie en doelen, zelfs wanneer cognitieve functies afnemen. Sociale contacten en betrokkenheid blijven de kern vormen van zingeving. Personen met dementie rapporteren gemiddeld geen significante achteruitgang in hun gevoel van betekenis, wat benadrukt dat betekenis niet uitsluitend afhankelijk is van geheugen.
Mantelzorger Annick Germeys en haar man Geert illustreren hoe betekenisvol zijn behouden kan blijven. Geert, haalt voldoening uit dagelijkse routines, zijn job als afwasser en sociale contacten. Kunst en creativiteit spelen eveneens een belangrijke rol, zoals blijkt uit het kunstatelier van WZC De Wingerd. Hier worden emoties en herinneringen tot leven gebracht via eenvoudige kunstprojecten.
Ook pastoraal werkster Isabelle benadrukt de kracht van kleine momenten, zoals samen lezen of aanrakingen. Deze handelingen creëren verbinding en zingeving. Een positieve benadering, met focus op wat nog wél kan, blijkt essentieel. Daarnaast kunnen zorgverleners en naasten zingeving versterken door routines, vrijheid en autonomie te respecteren.
Kortom, betekenisvolheid blijft een krachtige bron van welzijn voor personen met dementie en hun omgeving, mits aandacht voor verbinding, creativiteit en kleine gebaren.
Meer tijd? Lees het uitgebreidere verslag.
Nog meer tijd? Bekijk het volledige webinar via de link onderaan het artikel
“Betekenis blijkt een echte krachtbron te zijn. Mensen die meer betekenis ervaren hebben ook een beter mentaal welzijn; een betere gezondheid én een bewezen beter hersenfunctionneren,” leert het onderzoek. Doelen, coherentie en waarde zijn terug te vinden in het nadenken over verleden, heden en toekomst en het nadenken over zichzelf en de wereld. We plannen en organiseren complexe activiteiten en integreren alles tot een levensverhaal en reflecteren over wie we zijn en wat onze plaats is in de wereld .
Maar wat gebeurt er met het gevoel van betekenis als de cognitieve functies achteruitgaan?
Onderzoek focuste heel lang op symptomen wat voor een spanningsveld zorgt. Er werd steeds gekeken naar “problemen” en “betekenis” die onder druk wordt gezet; moeilijkheden op contacten met anderen, in contact blijven met zichzelf of activiteiten uitvoeren. Maar een positieve benadering: wat kan wel nog- toont een behoud van sense of self bij personen met dementie en meer betrokkenheid bij het leven. Er moet nog veel meer onderzoek gebeuren naar hoe we omgegaan met het gegeven “dementie”. Als we ervan uitgaan dat we betekenis behouden en focussen op balans tussen oud en nieuw heeft dat veel positieve effecten op de persoon met dementie.
Onderzoek toont een “sense of self” dat langer behouden blijft.
De voorwaarde: sociale contacten. We zoeken betekenis bij familie, vrienden en contacten in de samenleving. De belangrijkste bevinding: “blijven deelnemen aan het leven is de essentie van ervaring van betekenis voor personen met dementie.”
- Heel centraal is dat mensen zich betrokken en verbonden willen voelen. Met anderen, maar ook met de wereld.
- Kunnen berusten en loslaten is belangrijk- de dag kunnen nemen zoals hij op je afkomt
- Het dagelijks leven kunnen verderzetten als zichzelf.
- Belang van vrijheid groei en verkwikking: het gevoel dat de leefwereld niet beknot wordt.
Bronnen van betekenis vinden we bij familie, persoonlijk relaties, de samenleving maar ook persoonlijke groeimogelijkheden. Mogen en dúrven goeien speelt een belangrijke rol. Personen met dementie rapporteren gemiddeld gezien geen evidente achteruitging in gevoelens van betekenis in vergelijking met gezonde mensen. Mensen blijven betekenis in het leven belangrijk vinden en uit het onderzoek blijkt er geen samenhang te zijn tussen hoe goed mensen hun geheugen werkt en hoeveel betekenis ze ervaren.
We overschatten dus het gewicht van geheugen in het verhaal van personen met dementie.
Onze omgeving is wél heel belangrijk in het gevoel van betekenis. Daar kunnen we dus mits de juiste houding veel doen voor personen met dementie; net omdat het zoeken en vinden van betekenis een sterke menselijke kracht blijkt te zijn. Het is een proces van uitdagingen en aanpassingen waar moet worden omgegaan met het spanningsveld in elke fase. Maar het goede nieuws is wel dat we daar veel kunnen doen om te ondersteunen mits een positieve benadering.
Hoe doe je dat?
- Zorg voor continuïteit: routines, rust, tradities moeten we koesteren. Zorg voor tijd met de familie en vaste rollen, laat autonomie aan de persoon me dementie en ondersteun de “thuislijkheid” en het levensverhaal.
- Zorg voor vernieuwing: durf mensen laten groeien in hun creativiteit met wat wel nog kan. Stel zowel kleine als grote doelen en durf heruit te vinden met de veranderende mogelijkheden.
- Creëer een gevoel van verbinding: zorg voor een liefdevol gevoel en gevoel van verbinding in elk contact. Koester vreugdevolle momenten en zoek er actief naar in dans, humor en toon dankbaarheid voor wat allemaal goed gaat.
Het open en boeiend gesprek onder leiding van Cera programmacoördinator Stéphanie De Smet met mantelzorger Annick, pastoraal werkster Isabelle en architect-kunstenares Barbara zet de onderzoeksresultaten kracht bij: “Betekenisvol zijn gaat over meer dan wat je doet – het gaat over wie je bent en hoe je verbinding maakt met anderen.”
Geert is er continu op zoek naar om betekenisvol te zijn.
Mantelzorger Annick Germeys vertelt hoe zij en haar man Geert samen het leven vormgeven na zijn diagnose. Geert kennen we als een van de deelnemers uit het programma “Restaurant Misverstand” dat recent een Emmy award won. Iets waar Geert en Annick terecht heel fier op zijn.
Geert heeft woordvindingsproblemen, maar Annick begrijpt hem zonder dat hij veel hoeft te zeggen. “Hij zoekt die woorden waar hij van weet dat ik hem begrijp, we zijn sterk op elkaar ingespeeld. We focussen op wat Geert nog kan,” legt Annick uit. Geert, die vroeger IT-consultant was, werkt nu enkele uren per week als afwasser, een job waar hij veel voldoening uit haalt. Hij is nog héél sportief en loopt zelfs marathons. Maar vooral de sociale contacten zijn voor hem heel belangrijk, daarom is zijn job als afwasser, tussen de mensen zijn zo belangrijk. Samen maken ze tijd voor vrienden, wandelingen en leuke dingen. Geert speelt wekelijks tafelvoetbal met zijn beste vriend. “Sociale contacten en betekenisvolle activiteiten houden hem actief,” zegt Annick. Geert is ook Mooi-maker en ruimt de buurt op, hij is er continu naar op zoek om betekenisvol te zijn.
Ook creëert hij daarom kunstwerken, zoals een indrukwekkend beeld van een hoofd: “Mijn kapotte kop”. Geert zette de hersencellen aan de buitenkant, een groot rood hoofd - groot, omdat er nog zoveel herinneringen inzitten- rood omdat dat symbool staat voor liefde.
Ook binnen woonzorgcentra speelt betekenisgeving een grote rol. Barbara, begeleidt een kunstatelier in WZC De Wingerd, en ziet hoe kunst een krachtige uitlaatklep kan zijn. “Mensen brengen kunstboeken mee, zoeken naar beelden of werken met pastelkrijt als schilderen niet meer lukt. Het gaat niet om het perfecte resultaat, maar om het verhaal dat iemand vertelt.” In haar atelier krijgen bewoners tijd en ruimte om zichzelf te uiten en opnieuw contact te maken met hun emoties en herinneringen. Zelfs simpele handelingen, zoals het kiezen van kleuren, kunnen grote waarde hebben. Geef mensen vooral de tijd om zelf het kunstwerk te maken en heb niet de neiging het voor hen te doen omdat het niet snel genoeg zou gaan. Bij mensen die nog veel kunnen wordt vaak gewerkt met veel detail, als het wat moeilijker gaat wordt meer met pastelkrijt gewerkt in vagere vormen en als het te moeilijk is geworden om echte vormen te tekenen focussen we op kleuren.
Zingeving zit vaak in kleine momenten. Isabelle, pastoraal werkster, begeleidt bewoners met gesprekken en leest ook vaak met hen. “Een tekst kan een gesprek op gang brengen over wat mooi, vreemd of herkenbaar is. Dit helpt mensen nadenken over thema’s die hen raken.” zegt ze; "In het Cera project: “Samen lezen”, wandelen we eigenlijk samen door een tekst: wat vinden we mooi, vreemd of herkenbaar? Zo wordt echt op het verhalende ingezet. Dan moeten ze nadenken over een topic en dat werkt. Ze vullen zelf aan of vinden herkenbare elementen die de fantasie geprikkeld. Daaruit ontstaan mooie en betekenisvolle momenten."
Ook aanraking en nabijheid kunnen betekenisvol zijn: een hand op de schouder, een glimlach of gewoon samen aan tafel zitten zij zo belangrijk; je ziet mensen hun ogen echt glinsteren. We focussen vaak op taal als het over communicatie gaat, maar er zijn zoveel anderen dingen. Gelaatsuitdrukkingen, bewegingen, aanrakingen, ze spelen allen een rol, zéker voor personen met dementie.
Betekenisvolheid is niet alleen belangrijk voor de persoon met dementie, maar ook voor hun omgeving. Annick benadrukt dat mantelzorgers ruimte moeten krijgen om te rouwen, verdriet mag, maar probeer vooral om te focussen op wat nog wél kan. “Na de diagnose leer je anders naar het leven kijken. Leef in het nu. Dat geldt eigenlijk voor iedereen,” zegt ze.
Betekenis vinden in het dagelijks leven kan klein lijken, maar het effect is groot – voor personen met dementie, hun naasten en de zorgverleners die hen omringen. Het is niet altijd wat je doet, maar vooral hóe je het doet.
Met een krappe arbeidsmarkt in het achterhoofd moeten daar voldoende aandacht aan geven; iets toevoegen aan wat we doen - namelijk hóe we het doen. Dat zorgt voor een gevoel van zingeving. Door mensen juist op te leiden hoe ze kijken naar personen met dementie, oogcontact, hoe we goeiedag zeggen, een hand geven… Het zijn kleine dingen die zorgen dat mensen zich betekenisvol voelen.
© CERA
Wat maakt mensen met dementie gelukkig? Waar genieten zij van? Hoe geven zij betekenis aan hun leven met dementie? Zin zoeken en betekenis geven aan het leven is universeel en tegelijkertijd heel uniek. Tijdens dit webinar belichtten Cera dit thema vanuit verschillende invalshoeken. Als het wil herbekijken kan dat via de onderstaande link.
